Projekty dofinansowane przez NCN

17.06.2024

Ponad 11 mln 800 tys. zł dofinansowania w ramach konkursów Narodowego Centrum Nauki OPUS 26, SONATA 19, MAESTRO 15 oraz PRELUDIUM 22 uzyskały projekty realizowane przez badaczy GUMed.

OPUS 26

Profesor Marcin Okrój z Zakładu Biologii Komórki i Immunologii GUMed otrzymał 3 047 329 zł na projekt pt. Rzadkie warianty genetyczne białek układu dopełniacza jako czynniki etiologiczne chorób autoimmunologicznych. Ma on na celu sprawdzenie, czy rozwój chorób autoimmunologicznych jest warunkowany występowaniem autoprzeciwciał oraz obecnością mutacji gain of function (GoF) w genach kodujących składniki układu dopełniacza, zidentyfikowanych po raz pierwszy w 2020 r. przez zespół prof. Okroja. Efektem fenotypowym takich mutacji są białka niepodatne na fizjologiczną regulację układu dopełniacza, wykazujące hiperaktywność w momencie aktywacji układu przez związanie przeciwciał do powierzchni komórki. Odkrycie, że osoby z niefortunną kombinacją autoprzeciwciał i mutacji GoF w komponentach ścieżki klasycznej układu dopełniacza częściej rozwijają choroby autoimmunologiczne, pozwoli na redefinicję ryzyka oraz ściślejsze monitorowanie takich osób w przypadku ekspozycji na czynniki potencjalnie aktywujące tę ścieżkę. Ewentualne potwierdzenie zakładanej hipotezy badawczej może przyczynić się do zainicjowania nowej strategii terapeutycznej. Ponadto pozwoliłoby na zdefiniowanie nowych celów molekularnych dla terapii takich osób, a być może nawet repozycjonowanie używanych już w klinice inhibitorów układu dopełniacza na zupełnie nowe wskazania. Oprócz zespołu prof. Okroja z Zakładu Biologii Komórki i Immunologii, w badania będą zaangażowani badacze z Katedry i Kliniki Reumatologii, Immunologii Klinicznej, Geriatrii i Chorób Wewnętrznych kierowanej przez prof. Michała Chmielewskiego oraz z Zakładu Medycznej Diagnostyki Laboratoryjnej kierowanego przez prof. Leszka Kalinowskiego.

Narodowe Centrum Nauki w ramach programu OPUS LAP 26 przyznało 1 725 057 zł dofinansowania dr hab. Danucie Dudzik z Zakładu Biofarmacji i Farmakokinetyki GUMed na projekt pt. Zintegrowane badania multiomiczne mające na celu przyśpieszenie odkrywania nowych leków antynowotworowych ukierunkowanych na przeprogramowanie metaboliczne w ludzkim gruczolakoraku jelita grubego. Elementem projektu jest sprawdzenie, czy farmakologiczna inhibicja receptora GPR55 będzie w stanie odwrócić patologiczne zmiany w metabolizmie komórek raka jelita grubego i wspomoże aktywność tradycyjnych chemioterapeutyków, obniżając ich toksyczność i zmniejszając skutki uboczne. Badanie przyczyni się do lepszego zrozumienia procesów normalizacji przeprogramowanego metabolizmu pod wpływem leczenia blokerami GPR55. Ponadto w ramach projektu podjęta zostanie próba oceny sygnatur metabolicznych, które mogą odzwierciedlać skuteczność prowadzonego leczenia. Przedsięwzięcie stwarza perspektywy uzyskania nowych metod leczenia i ma wartość translacyjną, co w przyszłości może poprawić skuteczność leczenia agresywnych typów nowotworów. Inicjatywa ma formę koordynacji projektu krajowego realizowanego w partnerstwie z Uniwersytetem Medycznym w Lublinie.

Dr hab. Barbara Kutryb-Zając z Katedry i Zakładu Biochemii uzyskała dofinansowanie w kwocie 1 698 920 zł na projekt pt. Mitochondrialne działania flozyn w komórkach śródbłonka – nowe podejście do prewencji, diagnostyki i terapii niewydolności serca. Jego celem jest analiza mechanizmów działania leków z grupy flozyn na bioenergetykę i funkcję śródbłonka w zaburzeniach makro- i mikrokrążenia serca. Do badań włączeni zostaną pacjenci z niewydolnością serca w całym spektrum frakcji wyrzutowej oraz eksperymentalne modele komórkowe i zwierzęce. Projekt realizowany będzie przy udziale badaczy z Zakładu Diagnostyki Chorób Serca GUMed prof. Marcina Hellmanna i dr Marii Tarnawskiej, w konsorcjum z Centrum Kształcenia Podyplomowego w Warszawie i Uniwersytetem Gdańskim, we współpracy z Narodowym Instytutem Kardiologii w Warszawie, Uniwersytetem w Neapolu oraz Uniwersytetem w Grenoble. Rezultatem projektu będzie wykazanie, czy nowe leki mogę być dobrymi kandydatami do celowania w mitochondria śródbłonka oraz opracowanie nieinwazyjnego testu do oceny kondycji śródbłonka wspierającego wczesną diagnostykę i monitorowanie niewydolności serca.

Profesor Leszek Kalinowski, kierownik Zakładu Medycznej Diagnostyki Laboratoryjnej GUMed uzyskał finansowanie w wysokości 856 400 zł na projekt pt. Potencjalne strategie farmakologiczne ukierunkowane na łagodzenie dysfunkcji poznawczych towarzyszących terapii onkologicznej z równoczesnym wzmocnieniem działania przeciwnowotworowego. W ramach badania planowane jest sprawdzenie w modelach eksperymentalnych przedklinicznych, czy zaburzenia poznawcze oraz zmiany neurochemiczne w mózgu indukowane chemoterapią lub deprywacją hormonalną mogą być osłabiane lub niwelowane poprzez podanie ligandów hamujących receptory metabotropowe glutaminianergiczne (mGlu). Równolegle sprawdzone zostanie, czy ligandy receptorów mGlu mogą nasilać cytotoksyczne efekty chemioterapii lub terapii hormonalnej. Badany będzie wpływ ligandów na procesy biochemiczne, które przyczyniają się do powstania zaburzeń neurologicznych, a ale też do agresywności nowotworu. Wyciszenie tych procesów mogłoby mieć podwójnie korzystny efekt dla pacjentów. Projekt jest realizowany we współpracy z liderem: zespołem naukowców Instytutu Farmakologii im. Jerzego Maja PAN w Krakowie, kierowanym przez prof. Joannę Wierońską.

W realizację projektu Konstrukty PROTAC zdolne do eliminacji nadmiaru białek amyloidogennych: ludzkiego polipeptydu amyloidu wysepek trzustkowych (hIAPP) i ludzkiego osoczowego amyloidu A (hSAA) zaangażowany jest dr inż. Paweł Wityk z Zakładu Biofarmacji i Farmakokinetyki GUMed, który otrzymał na ten cel 522 960 zł z NCN. Jego liderem jest dr hab. Elżbieta Jankowska, prof. UG, a z PG uczestniczy prof. Jacek Czub. Celem projektu jest opracowanie skutecznych metod kontrolowanego usuwania ludzkiego polipeptydu amyloidu wysepek (hIAPP/amyliny) i ludzkiego osoczowego białka amyloidu A (hSAA). Odkrycie obecności amyliny oraz SAA w mózgach pacjentów z chorobą Alzheimera sugeruje ich rolę jako zarodków agregacyjnych dla innych białek. Selektywne i skuteczne usuwanie wydzielanych w nadmiarze amyliny i SAA mogłoby zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby Alzheimera, ograniczyć plagę cukrzycy typu 2, rozwijającej się z powodu śmierci komórek β trzustki w odpowiedzi na gromadzenie się oligomerycznej amyliny oraz stanowić sposób na kontrolowanie zarówno agregacji SAA, jak i wywoływanych przez nie neurozapaleń, pogarszających stan mózgu pacjentów z chorobą Alzheimera.

Kierownik Kliniki Neurologii Rozwojowej prof. Maria Mazurkiewicz-Bełdzińska uzyskała 464 820 zł dofinansowania na projekt pt. Synteza i zastosowanie nowych materiałów o mieszanych właściwościach do badania metabolizmu leków stosowanych w Polsce do leczenia rdzeniowego zaniku mięśni. Projekt ma na celu opracowanie nowych, czułych i specyficznych metod analizy substancji czynnych leków stosowanych w Polsce w terapii SMA oraz ich metabolitów. Dzięki badaniu planowane jest dokonanie znaczącego postępu w metodach analizy leków stosowanych w leczeniu SMA w osoczu i płynie mózgowo-rdzeniowym pacjentów. Dokładna i bardziej wiarygodna analiza substancji czynnych leków Spinraza, Zolgensma i Evrysdi może zwiększyć możliwości zastosowania technik chromatograficznych i spektrometrii mas do diagnostyki, a dzięki temu będzie miała wpływ na zdrowie ludzi. Co najważniejsze dla lekarzy i chemików bioanalityków, zastosowanie tych metod w korelacji ze stanem klinicznym pacjentów może dostarczyć odpowiedzi na pytanie o biomarkery skuteczności leczenia SMA.

SONATA 19

Realizacji projektu pt. Płytkopochodny czynnik wzrostu (PDGF-BB) oraz jego peptydowa pochodna jako czynniki zwiększające aktywność komórek do zastosowań w terapiach ran cukrzycowych podejmie się dr inż. Milena Deptuła z Zakładu Embriologii GUMed, która uzyskała na ten cel 1 659 229 zł z NCN. Głównym celem badania jest ocena możliwości zastosowania białka PDGF-BB oraz peptydu PDGF2 do prestymulacji ludzkich keratynocytów i fibroblastów od pacjentów zdrowych i chorujących na cukrzycę, aby zwiększyć ich aktywność proregeneracyjną. Następnie tak przygotowane komórki zostaną wykorzystane do przygotowania biodrukowanego opatrunku hydrożelowego. Oceniona zostanie biokompatybilność tych opatrunków oraz ich aktywność w modelu uszkodzenia skóry grzbietowej u myszy. Uzyskane wyniki poszerzą wiedzę na temat właściwości komórek skóry od pacjentów z cukrzycą oraz mechanizmów ich odpowiedzi na stymulację PDGF-BB i PDGF2. Projekt ten może przyczynić się do opracowania nowych metod leczenia ran cukrzycowych, a także rozwoju medycyny regeneracyjnej i biodruku 3D. Zastosowanie biodruku 3D może ułatwiać gojenie rozległych ran cukrzycowych o nieregularnym kształcie dzięki dopasowaniu opatrunku do kształtu i wielkości rany.

Drugi z projektów dr inż. Mileny Deptuły dofinansowany w ramach konkursu SONATA 19 zatytułowany jest Opracowanie i badania nowego typu stymulatorów gojenia ran opartych o pętle wiążące rodziny czynników wzrostu PDGF i VEGF. Badaczka GUMed otrzymała na jego realizację 439 100 zł. Jego celem jest otrzymanie i badania potencjału biologicznego nowego typu związków o strukturze dimerycznej opartych o sekwencje aminokwasowe białek PDGF/VEGF. Związki te mają naśladować naturalny mechanizm działania płytkopochodnego czynnika wzrostu (PDGF) i czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF). Ocenione zostanie ich powinowactwo do receptorów PDGFR oraz VEGFR oraz wstępna aktywność biologiczna in vitro wobec komórek skóry. Umożliwi to uzyskanie kolejnej puli związków w formie dimerów, o potencjalnie lepszej aktywności proregeneracyjnej. Dla wybranych dimerów zostanie określony potencjał aktywacji fosforylacji receptorów VEGF/PDGF oraz głównych szlaków z nimi związanych, także zdolność tych związków do zewnątrzkomórkowej dimeryzacji receptorów i ich transportu do wnętrza komórek. Projekt umożliwi opracowanie nowego typu stymulatorów gojenia ran o budowie dimerycznej. Takie związki mogą potencjalnie naśladować naturalny mechanizm aktywacji receptorów PDGFR i VEGFR. Model ten może w przyszłości zostać wykorzystany do projektowania leków nowej generacji. Przedsięwzięcie będzie realizowane w konsorcjum z Uniwersytetem Gdańskim, który jest jego liderem. Kierownikiem projektu jest dr Przemysław Karpowicz z Katedry Chemii Biomedycznej Wydziału Chemii UG.

Doktor Agnieszka Necel z Zakładu Mikrobiologii Lekarskiej GUMed otrzymała 660 000 zł dofinansowania na projekt pt. Wpływ wolnych i immobilizowanych na nośniku na bazie celulozy bakteryjnej bakteriofagów na komórki ludzkie oraz możliwość ich zastosowania w leczeniu ran objętych biofilmem. Wyniki badania pozwolą na zbadanie interakcji bakteriofagów z komórkami ludzkimi oraz na utworzenie innowacyjnych opatrunków, skierowanych głównie do zwalczania zakażeń ran, zwłaszcza bakteriami Staphylococcus aureus i Pseudomonas aeruginosa. Kierownikiem projektu jest dr inż. Anna Żywicka z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, który jest liderem przedsięwzięcia.

Projekt pt. Funkcjonalizacja powierzchni stopu tytanu typu β poprzez wytwarzanie hybrydowej, inteligentnej powłoki do zastosowań biomedycznych dofinansowany kwotą 420 900 zł realizować będzie dr hab. Anna Ronowska z Zakładu Medycyny Laboratoryjnej. Ma on na celu opracowanie inteligentnej modyfikacji powierzchni na stopie tytanu, która zapewni bioaktywność i ochronę antybakteryjną, aktywowaną wyłącznie w przypadku zakażenia. Realizowane we współpracy z Uniwersytetem Gdańskim (lider) oraz Uniwersytetem Erlangen-Nuremberg przedsięwzięcie obejmuje kompleksowe badania morfologii, składu chemicznego, właściwości mechanicznych oraz odpowiedzi biologicznej. Naukowcy dążą do stworzenia innowacyjnych powierzchni dla implantów ortopedycznych i dentystycznych, które w przyszłości mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów.

MAESTRO 15

W ramach konkursu MAESTRO 15 Narodowe Centrum Nauki przyznało prof. Marcinowi Okrojowi z Zakładu Biologii Komórki i Immunologii 492 000 zł dofinansowania na projekt pt. Poszukiwanie nowych czynników odpowiedzialnych za regulację odpowiedzi przeciwnowotworowej układu odpornościowego, który ma na celu lepsze zrozumienie organizacji i regulacji odpowiedzi przeciwnowotworowej, a w szczególności zależności zachodzących pomiędzy dwoma mechanizmami działania przeciwciał antynowotworowych: cytotoksycznością komórkową zależną od przeciwciał oraz aktywacją układu dopełniacza. Przedsięwzięcie realizowane będzie we współpracy z Instytutem Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. Mirosława Mossakowskiego PAN, który jest jego liderem.

PRELUDIUM 22

Wpływ suplementacji preparatem probiotycznym na wyniki chirurgicznego leczenia otyłości: badanie wzajemnych interakcji między mikrobiotą jelitową, stanem bariery jelitowej oraz ogólnoustrojowym stanem zapalnym to temat projektu realizowanego przez mgr Martę Potrykus z Zakładu Żywienia Klinicznego i Dietetyki, doktorantkę w Klinice Chirurgii Ogólnej, Endokrynologicznej i Transplantacyjnej, dofinansowanego przez NCN kwotą 209 962 zł. Celem przedsięwzięcia jest sprawdzenie, czy modyfikacja mikrobioty jelitowej poprzez 12-tygodniową suplementację preparatem probiotycznym w połączeniu ze standaryzowaną dietą może wpłynąć na wyniki chirurgicznego leczenia otyłości. Pacjenci zostaną podzieleni na 2 grupy, z których jedna otrzyma probiotyk wieloszczepowy, a druga placebo. W krótko- i długoterminowej perspektywie zostanie oceniona zmiana stanu zdrowia pacjentów oraz wpływ suplementacji probiotykami na skład mikrobiomu, a także ewentualne powikłania pooperacyjne. Dzięki zebranym danym można będzie lepiej zrozumieć wpływ mikrobioty jelitowej na patogenezę otyłości i chorób z nią związanych. Dostarczą one także dowodów na to, czy suplementacja probiotykiem może wpływać na efekty chirurgicznego leczenia otyłości i jej powikłań.

Doktorantka z Katedry i Zakładu Biochemii mgr Agata Jędrzejewska otrzymała 209 230 zł dofinansowania na projekt pt. Modyfikacje przemian aminokwasów rozgałęzionych i ich suplementacja w zapobieganiu dysfunkcji serca, mający na celu zbadanie roli suplementacji lub znacznego ograniczenia dostępności aminokwasów rozgałęzionych w diecie na metabolizm energetyczny serca oraz mięśni szkieletowych. Badanie obejmuje zastosowanie interwencji dietetycznej w dwóch mysich modelach dysfunkcji serca: związanej z dyslipidemią oraz niezwiązanej z dyslipidemią, wraz z analizą przemian aminokwasów rozgałęzionych u pacjentów z hipercholesterolemią rodzinną. Śledzenie metabolicznych przemian aminokwasów rozgałęzionych, których zaburzony metabolizm jest często obserwowany w chorobach układu sercowo-naczyniowego, pozwoli wyjaśnić ich rolę w zapobieganiu chorobom serca, a także posłuży jako podstawa do wprowadzenia łatwych zmian profilaktycznych w diecie pacjentów z dyslipidemią, w celu zniwelowania ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych.

Narodowe Centrum Nauki w ramach konkursów OPUS 26 i SONATA 19 dofinansowało łącznie 485 projektów, przeznaczając na ten cel ponad 693 mln zł. Ponadto ramach konkursów MAESTRO 15 oraz PRELUDIUM 22 NCN kwotą ponad 125 mln zł dofinansowało 380 projektów.

fot. Paweł Sudara/GUMed, Sylwia Mierzewska/UCK, archiwum prywatne